index.html

Josef Koudelka en Ata Kandó

De Activiteitencommissie van mijn favoriete fotoclub organiseerde een uitstap naar het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam, met rondleiding langs de foto's van Josef Koudelka.
Juist omdat er een rondleiding zou zijn, had ik me niet ingelezen. Dat bleek een vergissing te zijn. De rondleiding in Koudelka's tentoonstelling was naar mijn smaak prima, met een aardige mix van informatieoverdracht en vragen/discussie, maar wat kennis vooraf zou me hebben geholpen.

Josef Koudelka

Koudelka toont foto's uit de serie Exiles (bannelingen). Koudelka is enkele jaren na de inname van Tsjecho-Slowakije door de Russen in 1968, uitgeweken naar het westen en heeft sindsdien zijn verwantschap met bannelingen en verstotenen in beeld gebracht. Hij doet dat in sombere, zware zwart-wit beelden die niet altijd even makkelijk te duiden zijn. Een foto met een raadsel vind ik persoonlijk al beter dan één zonder, maar hier ervaar ik het gemis aan context. Koudelka geeft in de bijschriften slechts land/plaats/jaartal, en soms alleen land/jaartal. Bij zijn beroemdste foto in Praag, die met het horloge, kan ik nog wel op eigen kracht verzinnen dat de fotograaf in afwachting van de komende gebeurtenissen de dreigend lege straat fotografeert, waarin ieder moment de Russische tanks kunnen verschijnen.
▲ De foto die daar diagonaal tegenover hangt en die eveneens een fotografenarm met horloge toont, roept vragen op die ik niet zomaar kan kan beantwoorden: Spanje, 1976... De eerste horlogefoto legt een hypotheek op zijn jongere tegenhanger: als de eerste foto dreiging moet verbeelden, wat was er dan in 1976 in Spanje aan de hand, met dat landschap als achtergrond? Ik heb thuis opgezocht wanneer Franco ook alweer is overleden, maar dat was in 1975. In 1976 werd Juan Carlos I koning; hij had een belangrijke rol in de overgang van dictatuur naar democratie: waar is de dreiging, als die tenminste uit deze foto moet blijken? Of is het opluchting?
De vraag van de gids of we ons geïnspireerd voelen door Koudelka's fotografie om zelf dergelijke opnamen te gaan maken stuit op een licht verwonderd 'nee'. Naar deze somberheid zijn amateurfotografen zelden op zoek.
▲ De tweede serie Wall wordt gevormd door de panoramafoto's die Koudelka maakte bij de schandmuur tussen Israelis en Palestijnen. Koudelka geeft met de serie geen objectieve weergave van gebeurtenissen maar presenteert ons een bijschrift bij de cynische geschiedenis die zich daar ter plekke ontvouwt. Hij toont een doorontwikkeling van de Berlijnse muur, een voorbeeld voor een scheidingswand zoals een presidentskandidaat in de VS die momenteel propageert om de exiles uit Mexico tegen te houden.
De presentatie is eenvoudig, maar daarom niet minder bewerkelijk.
▲ Het boek Wall, dat gevormd wordt door een meterslange leporello, ligt hier uitgevouwen, de lengte van de muur simulerend. Daarvoor moest dan wel een meterslange tafel worden geconstrueerd.
[noot: in het donker ruist mijn vakantie-cameraatje als een bak grind, altijd nog beter dan géén foto...]
▲ Hier geeft Koudelka wél een informatief bijschrift bij de foto's. Om het productieproces te illustreren wordt in een aangrenzende zaal een aantal mini-leporello's in wandkasten getoond.
▲ Het zijn proefversies van het uiteindelijke boek. Een video toont Koudelka aan het werk met zijn panoramacamera. Waar wij een groothoek zouden gebruiken om er vervolgens een smalle reep uit te snijden, houdt Koudelka vast aan zijn analoge werkwijze. Behangen met apparatuur fotografeert hij Israël en Palestina.

Ata Kandó

De tentoonstelling van het werk van Ata Kandó stelde me wat teleur. Ook over haar had ik me niet ingelezen, maar de gehoopte verrassing bleef uit. Deze tentoonstelling heeft me niet duidelijk kunnen maken waarom Kandó een groot fotografe zou zijn. De bewogen geschiedenis van de vrouw, haar bannelingschap, de kinderen en haar kortstondige huwelijk met Ed van der Elsken blijven meer hangen dan haar fotografie. De conclusie in een van de informatiepanelen gaat mank: "Het werk doet denken aan dat van andere vrouwelijke fotografen, in het bijzonder Sally Mann, zo'n vijfentwintig jaar later" (gedoeld wordt op de serie Droom in het Woud). Niet iedere vrouwelijke fotograaf die haar kinderen fotografeert doet denken aan Mann - of andersom... Voornamelijk de bosfoto's en de opnamen van Hongaren en andere mensen op de vlucht zijn met een verhalend doel gemaakt; de kinderportretten zijn naar mijn smaak vooral familie- en vakantiefoto's.

▲ Bijzonder daarentegen zijn de portretten die anderen van Kandó maakten: dat van Vanfleteren (als voorbeeld) is mooi, maar het portret door Koos Breukel bij de entree van deze expositie is een waar topstuk: een eerbiedwaardige oude dame, ten voete uit, in prachtig zacht licht afstekend tegen een donkere achtergrond... Dat duistere wordt benadrukt door de passe-partout-loze montage in een zwarte lijst.
Kijk, dat is nou weer wél inspirerend.

Ed van der Elsken

Als toetje is er de tentoonstelling van werk van Ed van der Elsken. Deze mini-expositie van gastcurator fotograaf Eddy Posthuma de Boer omvat vijftien opnamen, die in al hun fris-gerestaureerde schoonheid worden getoond, met een kort bijschrift van de curator. Kijk, daar heb je de meiden van de Beethovenstraat weer..! Aardig, vooral nostalgisch, maar niet belangrijk genoeg om alleen daarvoor het museum te bezoeken.

Conclusie

Les: lees je altijd in voor je een fototentoonstelling bezoekt.
Ik vond de uitstap de moeite waard, er is vooral in de expositie van Koudelka mooie zwart-wit fotografie te zien in een zoals gebruikelijk zeer verzorgde presentatie, maar het was niet een van de topexposities die 2016 tot een mooi fotojaar hebben gemaakt.
Nog één te gaan, die van Lindbergh.... op naar de Kunsthal.

 

groeten,

KeesM

▲ Overzicht van de Exiles-zaal