◄ ONTHOEKEN: Een opname van een pand aan het Domplein in Utrecht. Sommigen noemen dit een vertekening, maar ik zou de term vertekening willen reserveren voor lensfouten (zie onder). Hier is sprake van een doodnormaal perspectief. Als je omhoog kijkt naar een gebouw lijkt de bovenkant nu eenmaal kleiner omdat die bovenzijde verder weg is. En wat verder weg is lijkt kleiner, zo werkt perspectief... En dat perspectief wordt flink aangedikt door het gebruik van een (super)groothoekobjectief. Het objectief doet hier intussen braaf wat er van het stuk glas gevraagd wordt. Maar als het effect je stoort, kun je er wel wat aan doen. In de architectuurfotografie is dat heel gebruikelijk. De foto staat klaar in Lightroom, met het tabje 'Lenscorrectie, Handmatig' geopend. 

◄ De handeling die ik hier demonstreer heet onthoeken. Ik 'corrigeer' hier het verticaal perspectief. Ik zet dat woord tussen aanhalingstekens want eigenlijk vind ik dat er niets verkeerd is aan de opname. Als je aan de schuif trekt verschijnt vanzelf een raster dat helpt je foto uit te lijnen. Hier staat het pand recht, maar het topje van de gevel verdwijnt uit beeld. Dat wil ik niet, dus ik neem de volgende maatregel:

◄ De schuif 'Schaal' trek ik iets naar links zodat mijn opname weer bijna geheel in beeld komt. Feitelijk wordt de afbeelding kleiner gemaakt. Hier valt overigens wel op, hoe erg ik omhoog heb gekeken met mijn objectief. Mijn foto wordt trapeziumvormig.

◄ Ik wil weer een rechthoekige foto terug en snij dus met het gereedschap 'Uitsnijden en Rechttrekken' (in de bovenste tab) met de hand een rechthoek uit. Je kunt dat ook doen door een vinkje te zetten bij 'Uitsnijden behouden', maar dan heb je geen handmatige controle. Nu valt op, dat bovenin twee vrij forse driehoeken wegvallen van mijn oorspronkelijke beeld, terwijl het onderin krapjes wordt. Ik zou bijvoorbeeld rechtsonder best een stukje straat willen redden. In dit voorbeeld hou ik me netjes aan de grenzen van mijn foto, maar in sommige gevallen kun je iets ruimer uitsnijden naar rechts en links; als je tenminste de ontbrekende delen links- en rechtsonder makkelijk kunt bijklonen. Dat hangt dus van je onderwerp af. In alle gevallen doe je er goed aan een foto die je denkt te onthoeken, links- en rechtsonderin extra ruimte te geven. Bij de opname is dat dus en kwestie van vooruitdenken.

◄ Het resultaat. De verticale lijnen van het pand en van de Domtoren staan verticaal, strak volgens het raster van Lightroom. Toch ben ik niet tevreden, want die lijnen staan wel érg verticaal, het komt een beetje geforceerd over. Het pand lijkt bovenin te breed. En de afsnijding linksboven deugt niet. 

◄ Even terug naar Lightroom dus. Ik onthoek, maar net niet helemaal: het schuifje 'Verticaal' gaat terug van -48 naar -43. Weinig, maar effectief. Zie de linkerflank van het gebouw.

◄ Onthoekt, maar niet perfect. Dit beeld komt veel natuurlijker over.

◄ RECHTZETTEN: Deze foto heb ik wat te haastig gemaakt. Ik wilde mijn acteur in de spiegeling van de ruit vangen. Dat is gelukt maar mijn foto staat nét een beetje scheef, doordat ik mijn camera niet goed horizontaal hield: een 'scheve horizon'. De hamvraag: ten opzichte van welke lijnen in mijn foto ga ik die rechtzetten? Wat is recht?

◄ Met de tab 'Lenscorrecties, Handmatig' in Lightroom ga ik de foto rechtzetten. Hier blijkt andermaal dat de term Lenscorrectie verkeerd gekozen is: het objectief heeft niets verkeerd gedaan, het is mijn eigen schuld.
De poging hiernaast is mislukt, want ik heb de afbeelding geroteerd tot de onderdorpel van de gevel evenwijdig staat aan het raster van Lightroom. Dat is 'm dus niet.

◄ De tweede poging is evenmin gelukt; de bovendorpel van de gevel lijnt nu uit met het Lighroom-raster, maar de foto slaat nergens op; het is alleen maar erger geworden. Let op het schuifje 'Roteren'.

◄ Het is duidelijk: rechtzetten doe je op de verticalen, niet op horizontale elementen in je foto. En belangrijk is ook, dat je uitlijnt op een verticale lijn in het midden van je foto. Hier is er geen deurstijl in het midden van de foto, dus pak ik de poster, die ook goed recht hangt en dus bruikbaar is om op het oog uit te lijnen. Deze foto is bruikbaar als eindresultaat, zij het dat ook deze foto moet worden afgesneden vanwege de lege driehoekjes rechtsonder en linksboven.
Hoezo uitlijnen op een verticaal element in het midden van de foto? In de foto hierboven staan toch alle raamstijlen evenwijdig? Kijk nog even naar de allereerste foto van dit artikel: het pand aan het Domplein week naar achteren, met veel schuin lopende verticalen. Als ik hier een scheve horizon had gehad, zou het even een puzzel zijn geweest welke verticale lijn ik rechtop zet. In de Dompleinfoto nam ik de raamstijlen in het midden van de foto: die staan mooi verticaal. 

◄ ONTHOEKEN: Op de zojuist uitgelijnde foto staan de kozijnen goed verticaal, omdat ik mijn camera niet naar boven of beneden heb gericht. Ik sta echter wel scheef voor de gevel. Het raam loopt naar links taps toe (vorige foto). Stel, dat ik ook de onder-en bovendorpel wil uitlijnen: dan kan ik aanvullend ook het horizontale perspectief aanpassen. Op de Dompleinfoto ging het om het verticale perspectief, hier om het horizontale. Je ziet hiernaast dat ik ook het schuifje 'Horizontaal' naar links heb geschoven. En direct verschijnen er nog grotere grijze driehoeken in beeld. Ook hier moet ik terugschalen en uitsnijden.

◄ Iedere rechtzet- of onthoekingsactie kost dus beeldmateriaal/pixels. Hierboven ben ik bezig de foto uit te knippen. Ik heb in het tabblad met het gereedschap 'Uitsnijden en Rechttrekken' het hangslotje losgeklikt om de vrije hand te hebben in de lengte- en breedteverhoudingen van de foto.
Een enkele keer wil je een foto rechtzetten (omdat je de camera scheef hield) én zowel het verticale als het horizontale perspectief corrigeren. Dat is een ingewikkelde opgave, want het schuiven aan de ene knop vereist weer fijnregeling aan de andere. Het resultaat is zelden perfect.... De foto hiernaast is nog niet helemaal goed, want de bovendorpel is nog niet perfect horizontaal en het uitlijnen luistert zeer nauw, een halve graad afwijking is goed zichtbaar. Het is altijd beter dit soort operaties te voorkomen door kritisch te zijn bij de opname.
Ik ben ik er wél in geslaagd de etalageruit zogenaamd recht van voren te fotograferen, zonder mijn eigen spiegeling in beeld te krijgen. Dat dan weer wel....

◄ ONTHOEKEN: Nog even een demonstratie van onthoeken van een verticaal perspectief naar beneden. Meestal staat we met de camera omhoog naar een gebouw te kijken, maar bij hogere standpunten is juist het omgekeerde het geval. De verticale lijnen, waarvan ons verstand zegt dat ze evenwijdig zijn, lijken juist naar beneden taps toe te lopen. Hier de Potzdamerplatz in Berlijn. Nogmaals: dit is geen vertekening maar een normaal perspectief.

◄ Zo staan de hotels en de televisietoren er weer recht bij. Of het mooi(er) is laat ik aan jou over. Het glazen gebouw van de DB, links in beeld, was een spelbreker. Dat gebouw is bovenin breder dan aan de basis, dat was even een complicatie.

◄ VERTEKENING: Dan hier eindelijk een foto met een duidelijke lensfout. Dit objectief heeft (althans in deze zoomstand) een tonvormige vertekening, zie de dakrand, die in werkelijkheid recht is. De lijnen buigen aan de randen naar buiten. In Lightroom is dat goed te corrigeren. Als van het gebruikte objectief een lensprofiel aanwezig is, kan dat zelfs automatisch. Hier het Paleis van Justitie in Den Bosch.

◄ Eigenlijk valt vertekening alléén op als er rechte lijnen in beeld zijn die evenwijdig lopen aan de randen van de foto. Het is een kleine vertekening, maar met deze tegeltjes valt hij erg op.

◄ Tot slot de vrijwel niet te corrigeren vertekening van het 16mm-pancake -objectief van de Sony NEX-serie. Deze vertekening is niet zomaar ton- of kussenvormig, maar snorvormig.