Lebas, Baart, Markerink, Sugimoto

Op zaterdag 25 februari 2017 organiseerde de Activiteitencommissie van de Culemborgse Fotoclub Lek en Licht een uitstap naar Amsterdam, meer precies: naar Huis Marseille. Daar bezochten we de tentoonstellingen After Baldus - Travels in a Wounded Landscape van Theo Baart en Cary Markerink, respectievelijk Regarding Nature van Chrystel Lebas. En na de lunch trokken velen naar Foam, om daar te kijken naar de Black Box van Hiroshi Sugimoto. (De kleine exposities van Hellen van Meene en Ren Hang sla ik over in deze bespreking).

▲ Hier had ik me niet goed voorbereid: op basis van de illustraties op de website van Huis Marseille rekende ik (ook) op de foto's van Édouard Baldus, met welke hij verslag doet van de aanleg van Le Chemin de Fer du Nord, de noordelijke spoorlijn, in het tijdperk van de industriële revolutie, de aanleg van spooremplacementen, stalen bruggen en de veranderingen in het cultuurlandschap van noordelijk Frankrijk. Baldus' foto's waren te zien in een video waarin een curator met katoenen handschoentjes het boek van Baldus doorbladert, op de volgende foto te zien op de achtergrond. 
▲ De expositie After Baldus bestond uit een projectie, plus - in tastbare vorm - het boek van Theo Baart en Cary Markerink: After Baldus, vues photographiques. Tastbaar, want met katoenen handschoentjes kun je het boek doorbladeren. Hier laat museumdocent Sjef van Duin, die (samen met een collega) een prima rondleiding verzorgde, het boek zien: ingebonden originele afdrukken van Theo Baart, vandaar de handschoentjes.
▲ Vijftig mooie New Topographics zijn het resultaat van het project waarin Baart en Markerink, in het spoor van Baldus, het landschap vastleggen tussen Boulogne-sur-Mer en Parijs. Niet exact herfotograferend wat Baldus heeft vastgelegd, maat het veranderde landschap documenterend en interpreterend.
Ik noteer het voornemen dit jaar een fotoboek te maken met grote, ingebonden afdrukken. Die handschoentjes vind ik ook wel ergens.
▲ Chrystel Lebas groeide op in een bosrijke omgeving in Zuid-Frankrijk. Ze is gefascineerd door de korte tijd die fotografen het blauwe uur noemen, de overgang tussen dag en nacht, waarin de lucht donkerblauw wordt, de kleuren uit het beeld verdwijnen - een uur dat hooguit twintig minuten duurt. De Fransen noemen het entre chien et loup, tussen hond en wolf, de periode waarin een mens geen verschil meer kan zien tussen de hond, het symbool van de dag, en de wolf, met zijn dreiging het symbool van de nacht, van nachtmerries en onbestemde angsten.
▲ We beginnen dicht bij huis: Lebas heeft speciaal voor deze tentoonstelling een aantal opnamen gemaakt op Ameland, waar zij het door natuurlijke en menselijke ingrepen veranderend landschap heeft vastgelegd. Hier een tweeluik.
Een goed plan, zo'n rondleiding. Een goede docent legt uit, maar stelt ook de juiste vragen aan dit fotograferende gezelschap. Wat voel je bij de enorme foto's van Ameland? En verderop: Waarom is de ene foto klein in vergelijking met andere? Wat is de betekenis van deze foto's?
▲ Vervolgens maken we kennis met de botanist Sir Edward James Salisbury (1886-1978). Van hem zijn in het Natural History Museum in Londen 1400 glasplaten gevonden waarmee hij zijn werk heeft vastgelegd. Aanvankelijk was zijn naam niet in verband gebracht met de (anonieme) foto's: die kwam door verder onderzoek aan het licht. Hierboven zien we aan de wanden van Huis Marseille botanische vormen uitvergroot tot behangformaat; het zijn fotogrammen. De fotograaf heeft een plantje met wortel en al op een fotopapier gelegd, dat waarschijnlijk met glas aangedrukt en vervolgens belicht.
Noot: mijn vakantiecameraatje ruist als een bergbeek in mei, dus zeker bij 1600 ISO, maar als je niet gewoon in het donker doorfotografeert kom je nergens met je verslag...
▲ In vitrines worden vele foto's, bladen uit herbaria en aantekenboekjes van Salisbury getoond. Hier dringt zich de vraag op, wat voor fotografie hij bedreef. Is dit, zoals je makkelijk zou denken 'natuurfotografie', of documentaire fotografie. Of is zelfs dat te ruim en is het pure registratie? Hij gebruikte zijn camera en de daaruit rollende foto's puur als gereedschap om zijn onderzoek te kunnen doen.
Linksboven een zakje met droogmateriaal (niet van Salisbury maar van de museumconservator).
▲ En zoals Baart&Markerink de voetstappen van Baldus volgden, zo heeft Lebas op uitnodiging van het National History Museum het werkterrein van Salisbury in Schotland, Norfolk en Devon gefotografeerd. Ze deed dat in gezelschap van Kath Castillo, veldbioloog van het museum. Ook hier: niet exact herfotograferend wat de botanist vóór Lebas zag, maar een hedendaagse vergelijking producerend, het landschap en de bebossing als kunstenaar interpreterend. Hier de foto getiteld: Re-visiting - Pinus silvestris [illeg.] - Plate nº1245 Aviemore, Rothiemurchus, August 2012 57º8.691'N 3º50.304'W. Compleet met GPS-gegevens dus. Hoewel Lebas geen wetenschappelijk onderzoek deed, hield ze er rekening mee dat over vijftig jaar iemand mogelijk voor de zelfde opgave zal staan. Dat iemand de veranderingen op de locaties die Salisbury en Lebas bezochten in kaart wil brengen.
Lebas maakt haar opnamen bij voorkeur in het halfduister, als de extreem lange belichtingstijden onscherpten aanbrengen door de beweging van takken en grassen.
Tip: kopieer de coördinaten uit de titel naar het zoekveld van Google Maps en je weet precies waar de opname gemaakt is.... Klik ook op het vakje Earth, linksonder, om de luchtfoto te zien.
▲ Lebas heeft variaties op de fotogrammen van Salisbury gemaakt door botanische vormen in kleur te bewerken.
▲ In een zaal hangen grote projectieschermen waarop beamers langzaam bewegende landschapsfoto's van Lebas projecteren. Omdat de schermen zijn gemaakt van calqueerpapier kunnen de schermen van twee kanten worden bekeken; je kunt er tussendoor wandelen.
Wikipedia: Calqueerpapier is een goed lichtdoorlatende papiersoort, die voornamelijk op tekenkamers van architectenbureaus werd gebruikt. (...) Hierop werden met Oost-Indische inkt transparante technische tekeningen getekend, waarvan daarna blauwdrukken werden gemaakt als kopie. Ook daar dus een link met fotografie: calques werden gebruikt als 'negatief' om de tekeningen te reproduceren.
▲ Bij deze tentoonstelling komen genre en doel van fotografie weer aan de orde. Is dit natuurfotografie (een specialisme), of landschapsfotografie (een subgenre van het genre Omgeving)? Is het doel kunst maken of documenteren? Voor de één (de botanist) is de fotografie hulpmiddel om zijn vondsten te kunnen catalogiseren (documentair dus, of registrerend), voor de ander (de fotograaf) is de fotografie expressiemiddel, met documenteren als belangrijke bijvangst.
 
▼ Bekijk in de video hieronder hoe veldbiologe Kath Castillo en fotografe Chrystel Lebas te velde trokken om het landschap van Salisbury terug te vinden en te fotograferen. 8,5 minuten.

Looking at past habitats through a modern lens | Natural History Museum

▲ En dan was er een eindje verderop aan de Keizersgracht in Foam de expositie van Hiroshi Sugimoto, terecht Black Box geheten. Ook hier worden we door het museum vaak in donker gehuld, kennelijk om de foto's te benadrukken. Op de foto hierboven een bliksemschicht uit de serie Lightning Fields die niet door een camera is vastgelegd maar in de donkere kamer is ontstaan door elektrische ontlading. Sugimoto eert Benjamin Franklin, Michael Faraday en William Fox Talbot. Do not try this at home....
▲ Sugimoto fotografeert beroemd- en beruchtheden die hij niet zo gefotografeerd kán hebben. Hij volgt Holbein na, die fenomenaal levensechte portretten schilderde. Sugimoto portretteerde in de studio wassen beelden van o.a. Hirohito, Castro en Lenin. Hij waarschuwt de beschouwer dat als deze foto's hem levensecht voorkomen, hij er goed aan doet zich af te vragen wat het betekent om in het hier en nu te leven.
▲ Zeegezichten, waaronder de Bay of Sagami en de Baltic Sea, Rügen worden soms door lange belichtingstijden gereduceerd tot vage strepen. Meer dan water (onder) en lucht (boven) is dan niet te onderscheiden. In andere opnamen zijn de golven haarscherp geregistreerd. Sugimoto verwijst naar scheppingsverhalen waarin water en lucht een belangrijke rol spelen. Samen met de juiste afstand tot de zon was de aanwezigheid van water en lucht (mede) voorwaarde voor het ontstaan van leven.
▲ Toeschouwers buigen zich over de 'gelatin sliver print' Hyena-Jackal-Vulture, 1976. We hebben discussie over de 'levensechtheid' van deze foto's, die volledig geënsceneerd zijn met opgezette dieren. Sugimoto beschrijft hoe hij bij een bezoek aan het Natural History Museum in New York (zie Lebas!) de opgezette dieren absolute fake vond, maar als hij één oog dicht kneep kwamen ze al een stuk levensechter over.

Conclusies

  • Het lidmaatschap van een actieve club met een inventieve activiteitencommissie is een zegen voor de hobbyfotograaf.
  • Een bezoek aan een expositie levert je allicht ideeën op voor je volgende fotoproject.
  • Chrystel Lebas heeft me positief verrast. We kunnen in onze werkgroep Fotofilosofen nog uren discussiëren over de betekenis van de landschapsfoto's van Lebas, alsmede over het belang van het gekozen formaat. Naar mijn smaak horen haar werken niet zonder meer thuis in het specialisme van de natuurfotografie, al zou je door de connectie met Salisbury bijna tot die gedachte gedwongen zijn. Lebas maakt indringende kunst in het genre landschapsfotografie, die mogelijk in de toekomst zijn documentaire waarde dubbel en dwars bewijst.
  • Size matters.
  • Baart en Markerink maakten een boek, een unicaat, dat is te bekijken met handschoentjes aan, wat ik iedereen aanbeveel. De gewaarwording dat je door andermans originele werken kunt bladeren wekt een andere soort aandacht bij je op, dan het scharrelen langs foto's aan een muur.
  • Sugimoto levert prachtige conceptuele en filosofische beelden. Onder meer door de thema's en de abstraherende uitvoering zijn die niet makkelijk te absorberen.
  • Alles bij elkaar een duister dagje.

Lebas nog tot en met 5 maart 2017

Baart en Markerink nog tot en met 5 maart 2017

Sugimoto nog tot en met 8 maart 2017

 

REACTIES

ArnoE: Dank voor het zeer gedetailleerde verslag. Inderdaad "size matters", een leerzame rondleiding, alleen was ik niet zo enthousiast van de foto's van Sugimoto. Dat staat m.i. te ver van de "werkelijkheid" af. Ik bevestig de conclusies van de foto-uitstap.

HansduC: Beste Kees, Wat een mooi overzicht van wat we in Amsterdam hebben gezien. Ik vond de foto's van Lebas mooi, maar niet indrukwekkend. Ben meer gecharmeerd van die van Baart/Markerink. t' Was overigens een prima uitje. Na afloop ben ik nog naar de tentoonstelling Leonardo da Vinci in Berlage geweest. Wèl indrukwekkend vond ik. Bedankt!!

JoyceE: Bedankt Kees. Wat maak je er veel werk van. Ik vind het een goede, leerzame en interessante terugblik op de tentoonstellingen.